Canmlwyddiant y Rhyfel Byd Cyntaf

Yr Heddwas "A Ddaeth Â'r Rhyfel i Ben"

Ar 28 Gorffennaf 1913, ymunodd Ernest a oedd yn 19 oed â Heddlu Morgannwg. Fodd bynnag, dim ond blwyddyn yn ddiweddarach, dilynodd nifer o'i gyfoedion i ymladd yn y Rhyfel Byd Cyntaf.

Yn dilyn y cyhoeddiad bod Prydain wedi mynd i ryfel, ymddiswyddodd Rollings o'r heddlu ar 30 Hydref 1914 er mwyn ymuno ag 2il Warchodlu'r Dragwniaid. Ar ôl misoedd o hyfforddiant cynhwysfawr, fe'i hanfonwyd ar gyfnod gwasanaeth gweithredol i Ffrainc fel aelod o Filwyr Traed Ysgafn Swydd Efrog y Brenin Ei Hun ym mis Gorffennaf 1915.

Ar ôl cael ei anafu, gadawodd Rollings y rheng flaen gan ddychwelyd i Loegr ym mis Tachwedd 1915. Yn ystod ei gyfnod yn Lloegr, daeth yn Ail Is-gapten y Corfflu Peiriannau Saethu – sef y Corfflu Tanciau yn ddiweddarach.

Ac yn ystod ei gyfnod yn gwasanaethu â'r Corfflu Tanciau yn Ypres y cafodd Rollings ei Groes Filwrol gyntaf. Yma, cafodd ei ganmol am ei “conspicuous gallantry and devotion to duty” ar 21 a 22 Awst 1917.

Dychwelodd Rollings i Loegr ar 19 Ionawr 1918 i ymuno â bataliwn ceir durblat newydd. Cafodd aelodau'r bataliwn eu hyfforddi ar fyrder, a byddent yn chwarae rhan hanfodol ym Mrwydr Amiens.

Ar 8 Awst 1918, roedd Rollings yn gyfrifol am ddau gar durblat ar ymgyrchoedd ymosodol, a oedd yn anelu at gyrraedd Framerville yn Ffrainc, ddeng milltir y tu ôl i linellau'r gelyn. Erbyn canol dydd, roedd ef a'i ddynion wedi ymladd eu ffordd tuag at y pentref, ac wedi llwyddo i gael gafael ar ddogfennaeth hanfodol a oedd wedi'i chadw ym mhencadlys y gelyn. Cafodd Rolling ail Groes Filwrol am ei ddewrder a'i ymddygiad yn ystod y diwrnodau hyn. Yn hanfodol, dywedwyd yn ddiweddarach bod y dogfennau y llwyddodd i gael gafael arnynt wedi helpu i ddod â'r Rhyfel i ben yn gyflymach.

Ar ôl y rhyfel, ailymunodd Rollings â Heddlu Morgannwg. Ym mis Tachwedd 1922, trosglwyddodd i Heddlu Bwrdeistref Castell-nedd ac ymddeolodd wedi hynny o'i swydd fel Prif Gwnstabl Dros Dro y Fwrdeistref yn 1943.

Agorwyd arddangosfa dros dro yn adrodd hanes Ernest Rollings yn Amgueddfa'r Firing Line yng Nghaerdydd ym mis Tachwedd 2017. Roedd yr arddangosfa yn cynnwys eitemau ac effemera a gasglwyd gan Rollings drwy gydol ei oes. Erbyn iddi gau yn 2018, roedd dros 100,000 o ymwelwyr wedi gweld yr arddangosfa.

Yn 2018, cynhyrchwyd llyfryn er mwyn adrodd hanes llawn a diddorol Ernest Rollings, y dyn a ddaeth â'r rhyfel i ben yn gyflymach.

Mae'r llyfryn yn cynnwys ffotograffau a ffynonellau gwreiddiol, ac mae'n adrodd hanes ei fywyd a'i wasanaeth fel swyddog yr heddlu ac fel milwr.

Gallwch ddarganfod ei hanes anhygoel drwy glicio ar y ddolen isod.

• Ernest J. Rollings: Yr Heddwas "A Ddaeth Â'r Rhyfel i Ben"